Mondzorg voor Jeugdigen preventie en behandeling van cariës (2020)

Deze klinische praktijk richtlijn is bedoeld voor mondzorgverleners, namelijk voor (kinder-)tandartsen, tandartsspecialisten, mondhygiënisten. Ook andere (mond)zorgverleners kunnen hun voordeel doen met deze KPR. De richtlijn is ontwikkeld op initiatief van het Kennisinstituut voor Mondzorg (KIMO) en werd uitgevoerd door een Richtlijn Ontwikkel Commissie (ROC) onder voorzitterschap van prof. dr. A.M. Kuijpers-Jagtman, hoogleraar Orthodontie Radboudumc.

In de praktijk blijkt dat diagnostiek en behandeling van primaire cariëslaesies niet eenduidig is. De plaatsbepaling van cariës als gedragsziekte en de relatie met het effect van non-invasieve behandelingen en zorg op maat heeft nog geen gestandaardiseerde plaats in de dagelijkse praktijk. Er bestaat onduidelijkheid over de meest effectieve preventieve of curatieve behandeling, afhankelijk van het type cariëslaesie. In deze richtlijn wordt gesteld dat de nadruk van de behandeling primair ligt op het motiveren en trainen van kinderen om goede mondgezondheid te stimuleren. Behandeling vindt plaats volgens principes van minimaal invasieve tandheelkunde.

Vraag 1. Hoe kan een mondzorgverlener kinderen (tot 18 jaar) en ouders/verzorgers motiveren om het gebit gaaf te houden?

• Identificeer ongezond gedrag en motiveer kinderen en ouders/ verzorgers ongezond (risico) gedrag aan te passen door middel motiverende en gedragsveranderende gespreksvoering (= motivational interviewing; MI).
• Zorg voor vaardigheid op het gebied van motiverende en gedragsveranderende gespreksvoering, controleer deze regelmatig in de praktijk door gesprekken op te nemen en te analyseren en onderhoud deze door bij- en nascholing.
• Motiveer kinderen (tot 18 jaar) tot een gezonde leefstijl, waaronder een regelmatig bezoek aan een mondzorgverlener en het opvolgen van het Advies Cariëspreventie
• Motiveer ouders/ verzorgers om hun kind voor of vanaf het doorbreken van de eerste elementen mee te nemen bij hun bezoek aan een mondzorgverlener omdat goede mondverzorging al bij de eerste melkelementen begint.

Vraag 2. Preventieve en curatieve behandeling van kinderen met melkdentitie.
Dit onderwerp is uitgewerkt in vier deelvragen:

• 2.1 Hoe dient cariës voorkomen te worden bij kinderen met melkelementen?
• 2.2 Hoe dienen glazuurlaesies in melkelementen behandeld te worden?
• 2.3 Hoe dienen niet-gecaviteerde dentinelaesies in melkelementen behandeld te worden?
• 2.4 Hoe dienen gecaviteerde dentinelaesies in melkelementen behandeld te worden

Deze vragen zijn uitgewerkt in het Stroomdiagram Melkdentitie.

Vraag 3. Preventieve en curatieve behandeling van kinderen met blijvende dentitie.
Dit onderwerp is uitgewerkt in vier deelvragen:

• 3.1 Hoe dient cariës voorkomen te worden bij kinderen met blijvende gebitselementen?
• 3.2 Hoe dienen glazuurlaesies in blijvende gebitselementen behandeld te worden?
• 3.3 Hoe dienen niet-gecaviteerde dentinelaesies in blijvende gebitselementen behandeld te worden?
• 3.4 Hoe dienen gecaviteerde dentinelaesies in blijvende gebitselementen behandeld te worden?

Deze vragen zijn uitgewerkt in het Stroomdiagram Blijvende dentitie.

Vraag 4. Hoe dient mondzorg voor jeugdigen georganiseerd te worden?

• Overweeg om samenwerking te zoeken met andere ketenpartners, zoals de Jeugdgezondheidszorg (JGZ), om via dit netwerk ouders van kinderen te bereiken die geen mondzorgverlener bezoeken.
• Indien het Advies Cariëspreventie onvoldoende wordt opgevolgd en herhaaldelijke motiverende gesprekken en training niet de gewenste verbetering opleveren, overweeg dan om het kind te verwijzen naar een mondzorgverlener met affiniteit met kinderen of naar de Jeugdgezondheidszorg (JGZ).

Deze informatie gaat over voorkomen en behandelen van gaatjes, de meest voorkomende mondziekte bij kinderen. De medische term voor gaatjes is ‘cariës’. Een gebit zonder gaatjes is belangrijk. Daar heb je een leven lang profijt van. Dit kan je bereiken door twee dingen:

1. twee keer per dag te poetsen met een tandpasta waar fluoride in zit.
2. door maximaal zeven keer per dag iets te eten of drinken, anders dan water.

Mondzorg voor uw kind(eren) is kostenloos, omdat mondzorg voor kinderen tot 18 jaar wordt vergoed door de zorgverzekering.

Cariës is een proces van het ontstaan van gaatjes. Tanden zijn aan de buitenkant heel hard. Die harde buitenkant bestaat uit tandglazuur. Het tandglazuur beschermt de kwetsbare en gevoelige binnenkant van de tand. Tandglazuur is opgebouwd uit mineralen. Die mineralen zijn de bouwstenen.

Bacteriën in je mond produceren plak en maken van suikers zuren. Dat zuur tast het tandglazuur aan. Als je vaak iets met suiker eet of drinkt en niet zorgvuldig de plak met bacteriën wegpoetst wordt het tandglazuur door de zuren steeds zachter. Een zachte plek in je tandglazuur ziet eruit als een witte vlek. Als dit proces niet wordt gestopt kunnen de bouwstenen van je tandglazuur instorten. Dan ontstaat er een gaatje. Hoe langer het duurt hoe groter en dieper wordt het gaatje.

Door je tanden poetsen poets je de plak weg. Beschermende stoffen in je speeksel en fluoride van de tandpasta zorgen voor het herstel van de schade. Zij bouwen je glazuur weer op.

Leuke video’s over het ontstaan van gaatjes of cariës kun je zien op www.trammelantintandenland.nl. Het is leuk om deze samen met je kind te kijken.

Om het proces van gaatjes/ cariës te stoppen kan je het volgende doen:

• Poets je tanden ’s ochtends voor of na je ontbijt met tandpasta waar fluoride in zit.
• Poets je tanden voor je naar bed gaat met tandpasta waar fluoride in zit. Daarna moet je niet meer eten of drinken, anders komt er weer plak op je tanden. Water drinken kan wel.
• Eet of drink maximaal zeven keer per dag. Water en thee zonder suiker mag je onbeperkt drinken. Kijk ook op de website van het Voedingscentrum www.voedingscentrum.nl.
• Beperk het gebruik van suikerhoudende of zoete producten zoveel mogelijk. Let ook op verborgen suiker in allerlei producten.
• Ouders helpen hun kinderen met tandenpoetsen door zelf de tanden van hun kind te poetsen of de tanden na te poetsen in ieder geval tot het kind 10 jaar is.

De tandarts of mondhygiënist zal met je bespreken wanneer hij of zij je terug wil zien. Zie ook de folder over het Melkgebit van het Ivoren Kruis.

Het advies is om de mondzorgverlener te bezoeken als het eerste tandje van uw kind doorkomt. Bij een eerste bezoek kan uw kind kennis maken met de mondzorgpraktijk en de tandarts of mondhygiënist. Deze zal kijken of het gebit gezond en gaaf is. Ook zal de tandarts of mondhygiënist u helpen hoe u het beste voor het gebit van uw kind kan zorgen.

Daarom is het verstandig om zo snel mogelijk te komen wanneer het eerste tandje van uw kind doorkomt zodat u vanaf het eerste tandje goed voor het gebit kan zorgen.

Zoek een tandarts of mondhygiënist die enthousiast is om met (kleine) kinderen om te gaan. Op de website www.gewoon-gaaf.nl kunt u deze praktijken vinden of informeer bij uw eigen tandarts of mondhygiënist.

Er zijn verschillende soorten gaatjes: oppervlakkige gaatjes of diepere gaatjes. Als een gaatje wordt ontdekt wordt besproken wat er gedaan moet worden om het gaatje te stoppen. Dat zijn dingen die je zelf kan dan en dingen die de tandarts of mondhygiënist kunnen doen:

Wat je zelf kan doen:
Door suikergebruik te beperken, en goed te poetsen met tandpasta waar fluoride in zit kunnen gaatjes hard worden. Het is daarom niet altijd nodig dat de mondzorgverlener het gaatje vult. De tandarts of mondhygiënist zal u helpen hoe je nog beter kan poetsen.

Wat de mondzorgverlener kan doen:
Soms zal de mondzorgverlener wel een behandeling voorstellen. De mondzorgverlener zal per situatie de mogelijke behandelopties met u en uw kind bespreken. U kunt dan samen beslissen welke behandeling het beste bij uw kind past. Er zal daarnaast worden nagedacht hoe gaatjes/ cariës in de toekomst voorkomen kunnen worden. Hieronder volgen welke behandelingen er mogelijk zijn. Voor de meeste behandelingen is gedetailleerde informatie beschikbaar:

• Fluoride wordt gebruikt om het glazuur van de tand weer hard te maken. Fluoride zit in tandpasta. Als je een (oppervlakkig) gaatje hebt kan de tandarts of mondhygiënist extra fluoride geven. Bijvoorbeeld door een fluoridelak op de tand aan te brengen. Dat wordt soms een paar keer herhaald tot het glazuur weer hard is en de cariës is gestopt.
• NRCT (niet restauratieve behandeling van gaatjes) is een kindvriendelijke behandeling van gaatjes/cariës in het melkgebit. Bij deze behandeling worden de gaatjes niet gevuld. Door heel goed te poetsen met tandpasta waar fluoride in zit en suiker te beperken kunnen de gaatjes gestopt worden. De mondzorgverlener geeft uitleg en training hoe de gaatjes (en andere tanden) het beste gepoetst kunnen worden. Soms is een gaatje moeilijk bereikbaar om het te poetsen. Dan kan de tandarts het gaatje een beetje bijslijpen zodat je er wel
  bij kan met een tandenborstel. Zo nodig wordt er een stofje aangebracht om het gaatje te stoppen. Dat is meestal een vorm van fluoride. Bij NRCT moet de tandarts of mondhygiënist het gaatje goed in de gaten houden. De tandarts of mondhygiënist zal met u afspreken wanneer hij of zij je weer wil zien voor een controle. Soms worden er foto’s van het gaatje gemaakt om de gaatjes beter te kunnen vervolgen. Het kan voorkomen dat ondanks de inspanningen, de gaatjes niet stoppen. Dan kunnen de gaatjes worden gevuld of gerestaureerd met een kroon.
• Een kroon is een hoesje die over je eigen kies kan worden geplaatst. Bij kinderen wordt vaak een Hall kroon gebruikt. Dat is een voorgevormd dun metalen hoesje voor de kies met een zilveren kleur. Het hoesje wordt op de kies met een gaatje gezet. De cariës stopt dan en de kies wordt beschermd. Een Hallkroon is kindvriendelijk maar kan alleen gebruikt worden bij melkkiezen.
• Sealant wordt gebruikt bij kiezen die doorbreken wanneer er gaatjes ontstaan. Het is hard transparant of geelwit laagje dat op de kiezen gemaakt kan worden. Het wordt alleen gemaakt wanneer andere opties, zoals beter poetsen of fluoridelak, niet voldoende waren.Zie ook Nieuwe doorkomende kiezen.
• Vullen is het herstellen van de vorm en functie van de kies met een kunsthars of cement om het gaatje te beschermen. Dat kan op een kindvriendelijke manier, zonder verdoving en boren. Het kan ook traditioneel met verdoven en het boren.

Nieuwe kiezen die aan het doorkomen zijn, zijn moeilijk te bereiken met de tandenborstel. De tandarts of mondhygiënist zal uitleg geven hoe je de kiezen het beste schoon kunt houden. Dat heet ‘dwars op de tandboog’. Als het poetsen niet goed gaat en er door de mondzorgverlener beginnende cariës wordt gezien, moeten de kiezen beschermd worden. De mondzorgverlener kan kiezen om met een kwastje een fluoridelak aan te brengen. Als dat nog niet genoeg helpt, kan de mondzorgverlener in overleg met u een beschermlaagje aanbrengen. Dat heet sealants. Zie ook de folder over het Melkgebit van het Ivoren Kruis.

De mondzorgverlener zal samen met jou onderzoeken hoe de gaatjes zijn ontstaan, door u verschillende vragen te stellen. Daarna zal de mondzorgverlener met u nadenken hoe de gaatjes gestopt kunnen worden. U heeft zelf veel invloed op het ontstaan en vooral het voorkomen van gaatjes.

Opvoeden van jongen kinderen kan lastig zijn. Wanneer het steeds maar niet lukt om de tanden te poetsen en/of het eet- en drinkgedrag aan te passen dan zijn er ook andere zorgverleners die zouden kunnen helpen. De mondzorgverlener kan u doorverwijzen naar een mondzorgverlener die zich meer richt op kinderen of een jeugdarts van de Jeugdgezondheidszorg. Zij hebben heel veel ervaring om gezinnen te helpen.

• Prof. dr. A.M. Kuijpers-Jagtman, emeritus hoogleraar orthodontie Radboudumc (voorzitter ROC).
• Dr. W.A. van Enst, richtlijnmethodoloog Medical Guidelines (secretaris ROC).
• Drs. M.K. Tuut, epidemioloog/richtlijnmethodoloog PROVA (procesbegeleider ROC).
• Dr. N.G. Blanksma, docent kindertandheelkunde en cariologie opleiding tandheelkunde, CTM UMCG.
• Drs. M.A. de Groot-Nievaart, tandarts-pedodontoloog/tandarts voor orthodontie, namens de Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (KNMT).
• Drs. B. ten Have-Thiers, tandarts jeugdtandverzorging, namens de Nederlandse Vereniging van Instellingen voor Jeugdtandzorg (NVIJ).
• M. Jansen-Eggink BHs, mondhygiënist, namens NVM-mondhygiënisten.
• Drs. L. Jasulaityte, tandarts-pedodontoloog/docent Preventie Academie Ivoren Kruis, namens Ivoren Kruis.
• Dr. M.A.R. Kuijpers, orthodontist/staflid Radboudumc, namens de Nederlandse Vereniging van Orthodontisten (NVvO).
• Prof. dr. C. van Loveren, bijzonder hoogleraar preventieve tandheelkunde ACTA, vanwege specifieke expertise.
• Drs. P. van Meurs, tandarts-pedodontoloog, namens de Nederlandse Vereniging voor Kindertandheelkunde (NVvK).
• Dr. N.J.M. Opdam, tandarts-algemeen practicus/universitair hoofddocent cariologie en restauratieve tandheelkunde Radboudumc, vanwege specifieke expertise.
• Drs. A. Setiaman, tandarts jeugdtandverzorging, namens de Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (KNMT).
• Drs. B.S. van de Wetering MSc, tandarts jeugdtandverzorging, namens de Associatie Nederlandse Tandartsen (ANT).

• Jeugdartsen Nederland (AJN).
• Associatie Nederlandse Tandartsen (ANT).
• Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (KNMT)
• Nederlandse Vereniging van Diëtisten (NVD).
• Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK).
• Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF).
• Nederlandse Wetenschappelijke Vereniging van Tandartsen (NWVT).
• Stichting Kind en Ziekenhuis.
• TNO – Child Health.
• Vereniging tot bevordering der Tandheelkundige Gezondheid voor Gehandicapten (VBTGG).
• Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN).
• Zorgverzekeraars Nederland (ZN).