Mondzorg voor Jeugdigen preventie en behandeling van cariës (2020)
Blijvende dentitie
Kwaliteit van bewijs
De mogelijke behandelingen die een mondzorgverlener kan toepassen om de cariësactiviteit tot stilstand te brengen aanvullend aan het bewerkstelligen van gedragsverandering zijn het toepassen van sealants en/of fluoridemaatregelen: fluoridegel of fluoridevernis. De systematische analyse van de literatuur toont met redelijke bewijskracht aan dat fluoridegel of -vernis met een hoge concentratie fluoride (circa 20.000 ppm F) en sealants effectief kunnen bijdragen aan het voorkomen van cariës ten opzichte van alleen poetstraining. In deze studies was het niet duidelijk of de fluoridemaatregelen alleen zijn toegepast op de cariëslaesie of op de gehele dentitie. Fluoridevernis is mogelijk meer kosteneffectief dan het aanbrengen van een sealant.
Professioneel perspectief
Een duurzame behandeling voor kinderen met niet-gecaviteerde dentinelaesies in een blijvend gebitselement, richt zich op het kind en diens ouders/verzorgers en daarnaast op het element met de cariëslaesie. Opvolgen van het Advies Cariëspreventie, te weten tweemaal daags twee minuten zorgvuldig poetsen met fluoridetandpasta en maximaal zeven eet- en drinkmomenten per dag, kan (helpen) het cariësproces tot stilstand te brengen. De grote meerwaarde van deze benadering is dat ook de andere elementen hiervan profiteren en cariëslaesies in de toekomst voorkómen kunnen worden.
Het is belangrijk dat met het kind en de ouders/verzorgers wordt besproken in hoeverre het Advies Cariëspreventie wordt opgevolgd. Als dat onvoldoende wordt gedaan, is het van belang om samen met het kind en de ouders/verzorgers te bespreken waarom dat niet gebeurt. De mondzorgverlener heeft een actieve rol om samen met de ouders/verzorgers mee te denken over oplossingen hoe gezond mondgedrag ingebouwd kan worden in de dagelijkse routine van het gezin. Geef het kind en/of de ouders/verzorgers training en motiveer het kind en/of de ouders/verzorgers tot een gezonde leefstijl, waaronder tandenpoetsen met fluoridetandpasta. Bepaal in samenspraak met het kind en/of de ouders/verzorgers de termijn waarop de gedragsverandering wordt geëvalueerd. De ROC vindt de betrokkenheid van de ouders/verzorgers van belang, zeker voor kinderen tot 10-12 jaar oud. Ouders/verzorgers zijn verantwoordelijk voor goede zorg voor hun kinderen. Een aspect daarvan is het ondersteunen en bevorderen de gezondheid van hun kinderen. Zij kunnen in grote mate bijdragen aan een dagelijkse routine waarin tandenpoetsen en het beperken van het aantal eet- en drinkmomenten per dag vanzelfsprekend is.
De occlusale vlakken van eerste molaren zijn vaak de eerste blijvende elementen die door cariës worden aangetast. Gedurende de doorbraakperiode van de eerste molaren hebben deze een infrapositie ten opzichte van het occlusale vlak. Hierdoor zijn de reinigingsmogelijkheden beperkt. De beperkte reinigingsmogelijkheden kunnen een extra risicofactor betekenen. Daarom zijn preventie en behandeling van cariëslaesies van occlusale oppervlakken van groot belang bij kinderen (Carvalho, 2016). Train het kind en diens ouders/verzorgers om de occlusale vlakken schoon te houden door dwars op de tandboog te poetsen, zeker gedurende de doorbraakperiode.
Om cariësactiviteit tot stilstand te brengen kan, indien nodig, naast training en motivatie, een tijdelijke fluoridemaatregel genomen worden. De mondzorgverlener kan het kind en/of ouders/verzorgers adviseren om te poetsen met een tandpasta met een hogere fluorideconcentratie (kinder/junior/volwassen tandpasta tot max. 1.500 ppm F). Om het risico op fluorose beperkt te houden, wordt geadviseerd om een halve centimeter tandpasta te gebruiken (zie het Advies Cariëspreventie voor meer informatie over fluoride en poetsfrequentie).
Indien nodig kan de mondzorgverlener aanvullend tijdelijk een fluoridevernis toepassen. Fluoridevernis lijkt effectiever, en het bewijs ervoor is krachtiger, dan voor fluoridegel. Daarnaast is fluoridevernis ook de meest veilige optie. Er wordt minder fluoride gebruikt omdat het lokaal geappliceerd wordt. Ook is het risico op inslikken van de fluoridevernis vele malen kleiner tijdens het appliceren dan bij fluoridegel. Bij de toepassing van fluoridevernis wordt geadviseerd om kwastjes te gebruiken en slechts een dun laagje fluoridevernis op de cariëslaesies aan te brengen om het risico van overgevoeligheid voor colofonium te beperken. De toepassing van de fluoridevernis vindt maximaal 4x per jaar plaats tot de actieve cariëslaesies inactief (arrested) zijn geworden.
Bij cariësactiviteit, en als zelfzorgmaatregelen (voorlopig) niet lukken en het tijdelijk appliceren van een fluoridevernis op aangetaste vlakken niet mogelijk/succesvol is, kan mogelijk een sealant met glasionomeercement geïndiceerd zijn voor de fissuren en pitten. Bij doorbrekende gebitselementen en situaties waarbij controle over het drooghouden van het werkterrein problematisch is, kan glasionomeercementfissuurlak worden gebruikt https://ivorenkruis.org/wp-content/uploads/2021/08/Advies_Preventie_fissuurcaries.pdf.
Waarden en voorkeuren van patiënten
Er is geen onderzoek gedaan naar de patiënttevredenheid van fluoridevernis of fluoridegel. De ervaring van de ROC is dat fluoridevernis als iets prettiger wordt ervaren. Er is waarschijnlijk geen verschil in patiënttevredenheid tussen de toepassing van fluoride sealants of vernis bij kinderen met blijvende gebitselementen. Voor jeugdigen en hun ouders/verzorgers is het belangrijk dat zij geïnformeerd mee kunnen beslissen over preventie en behandeling. Het belang van het kind staat hierin altijd centraal.
Balans van gunstige en ongunstige effecten
Zowel fluoridegel, fluoridevernis als sealants kennen gunstige effecten; deze opties kunnen een niet-gecaviteerde dentinelaesie mogelijk tot stilstand brengen. Fluoridevernis is mogelijk meer kosteneffectief dan een sealant. Daarnaast wordt fluoridevernis mogelijk als iets prettiger ervaren dan fluoridegel. De gunstige effecten (de cariësactiviteit tot stilstand brengen en het patiëntcomfort) ten opzichte van ongunstige effecten zijn voor fluoridevernis iets positiever dan voor fluoridegel of een sealant. Een sealant wordt enkel geadviseerd als andere behandelopties, namelijk het kind motiveren tot het volgen van het Advies Cariëspreventie en het appliceren van fluoridevernis, onvoldoende effect hebben.
Aanvaardbaarheid en haalbaarheid
Als de mondzorgverlener onvoldoende resultaat boekt of verwacht te kunnen boeken met motivatie, training en instrueren, kan overwogen worden het kind door te verwijzen naar een mondzorgverlener die affiniteit heeft met kinderen. Dit is in het bijzonder van belang bij het moeten motiveren van het kind en/of de ouders/verzorgers. Zorgverleners van de Jeugdgezondheidszorg hebben veel ervaring met motiverende gespreksvoering. Een verwijzing naar Jeugdgezondheidszorg kan ook worden overwogen (zie uitgangsvraag 4).
Vanuit het oogpunt van doelmatigheid adviseert de ROC professionele fluoridemaatregelen alleen te nemen als er sprake is van cariësactiviteit en enkel op de locaties waar de cariësactiviteit zich bevindt.
Rationale voor de aanbeveling
Gezien de voordelen in effectiviteit wordt het appliceren van een fluoridevernis met een hoge concentratie fluoride (circa 20.000 ppm F) op aangetaste vlakken aangeraden totdat cariësactiviteit tot stilstand is gebracht. Het patiëntcomfort, de toepasbaarheid en de afwezigheid van gezondheidsrisico’s spelen bij deze afweging mede een rol. Het belangrijkste is echter het kind en/of de ouders/verzorgers te instrueren en/of te motiveren het Advies Cariëspreventie te volgen.
Hieronder vindt u een overzicht van alle bijlagen horende bij de KPR Mondzorg voor Jeugdigen Preventie en behandeling van cariës (2019)
- Bijlage 1 • Onderbouwing
- Bijlage 2 • Literatuursearch
- Bijlage 3 • Tabellen met studiekarakteristieken
- Bijlage 4 • GRADE Evidence profielen
- Bijlage 5 • Patiënteninformatie
- Bijlage 6 • Excaveren van carieus dentine
- Bijlage 7 • Implementatie in de praktijk
- Bijlage 8 • Samenvatting commentaarronde
- Bijlage 9 • Het zorgpad
- Bijlage 10 • Referenties